Վանի աշխարհակալ տերությունը

Վանի տերությունը Արգիշտի I-ի օրոք (Ք.ա.786 — 764 թթ.) Վանի տերությունը հասավ հաջողությունների: Նրա թագավորության մեջ էր Ուրմիք լճի հարավային ափերից մինչև Ջավախքը, Սևանա լճի ավազանից և Կուր գոտից մինչև Մելիտեա և Թաբալ երկրները, Մասիուս և Կորդվաց լեռներից մինչև Ճորոխի ավազանը:

Արգիշտի I-ի արշավանքներից մեկի ժամանակ գրավվեց Բաբելոնիան: Դրանով նա երեք կողմից՝ հյուսիսից, արևելքից և հարավից, աքցանի մեջ վերցրեց Ասորեստանը: Ասորեստանյան տերությունը սարսափի մեջ էր: Ասորեստանի զորքերի գերագույն հրամանատարը հայոց թագավորը բնութագրվում է որպես մի արքա « որի անունն անգամ սարսափելի է, որպես ծանր հողմ, նրա ուժերը մեծաքանակ են»: 

Վանի թագավորության հզորացումը

Վանի թագավորությունն Իշպուինիի գահակալության շրջանում: Սարդուրի I -ին հաջորդեց նրա որդին՝ Իշպուինի արքան (Ք.ա. մոտ 825 — 810 թթ.): Վանի թագավորության հզորացման, ողջ Հայաստանի միավորման և տարածաշրջանային տորություն դառնալու գործում կարևոր դեր խաղացին Իշպուինի արքայի որոք սկսված և նրա որդու Մենուայի գահակալության ընթացքում շարունակված բարեփոխումները: 

Վանի Համահայկական Թագավորություն (Նաիրի, Բիայնիլի, Ուրարտու, Արարատ)

Վանի թագավորության հիմնադրումը: Տուշպա — Վան մայրաքաղաք:

Վանի թագավորության հիմնադրումը: Ք.ա.2 հազարամյակի վերջին և 1 հազարամյակի սկզբին Ասորեստանի հարձակումներն հաճախակի էին դարձել: Այդ պատճառով Հայկական լեռնաշխարհի իշխանությունները ձգտում էին ավելի արագ միավորվել թշնամու դեմ:

Ք.ա. 9 դարում Վանա լճի ավազանում ստեղծվում և հզորանում է նոր թագավորություն: Աստվածաշնչում այդ թագավորությունը հայտնի է Արարատ անվամբ, իսկ ասորիներն այն կոչում էին Ուրարտու:  

Վաղ պետական կազմավորումները Հայաստանի տարածքում:

Հայկական առաջին պետական կազմավորումը. Արատտա: Հայկական լեռնաշխարհի առաջին հայտնի պետությունը Արատտան էր, որը գույություն է ունեցել ք.ա. 28 – 27 դարերում: Դա իմացել ենք շումերների արձանագրություններից:

Արատտայի արքան և հոգևոր առաջնորդն էր քրմապետը: Քրմապետը երկրի կարևոր հարցերը քննարկում էր Ավագների ժողովում: Ըստ շումերների բնագրերի Արատտան ուներ հզոր բանակ, պարսպապատ մայրաքաղաք և սեփական գիր: Արատտայի հովհանավոր աստվածն էր Հայկը, որն իմաստության և ջրերի աստված Հայայի որդին էր:

Վաղ պետական կազմավորումներ:

Հայերի ծագումը:

Հայաստանը՝ հնդեվրոպական նախահայրենիք: 18-19 դդ., երբ զարգանում էր գիտությունը, ժողովրդների և նրանց լեզուների ծագման հարցը դարձավ ուսումնասիրության առարկա: Պարզվեց, որ կան  լեզուների խմբեր, որոնք հազարամյակներ առաջ եղել են մեկ մայր լեզվի բարբառներ: Գիտնականները ցեղակից լեզուների այդպիսի խումբն անվանում են լեզվաընտանիք, իսկ մայր լեզուն՝ նախալեզու:

Նախնադարյան հասարակության անկումը: Պետության առաջացումը:

Բրոնզի դար: Պղնձի և անագի կամ պղնձի ու մյնդեղի համաձուլվածքից մարդիկ ստացան բրոնզը: Այն շատ ավելի ամուր էր պղնձից: Սկսվեց բրոնզի դարաշրջանը:

Բրոնզի դարի վաղ շրջանը (Ք. ա 35 – 24 դդ.) շատ կարևոր է Հայաստանի հնագույն պատմության ընթացքը: ՀԱյկական լեռնաշխարհի մշակույթը ք.ա. 28 – 26 դարերում տարածվեց հյուսիսային Կովկասում, հառարում՝ Եգիպտոսի սահմաններում, հարավ-արևելքում՝ Իրանական սարահարթի կենտրոնական շրջաններում: